آیه 3 سوره حجرات

إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى‌ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ «3»

«1» منهج الصادقين، ج 8، ص 405. و مجمع البيان ج 5 ص 130.

جلد 12 - صفحه 178

إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ‌: بدرستى كه آنانكه فرو مى‌نشانند و نرم مى‌كنند، أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ‌: صداهاى خود را نزد رسول خدا كه حضرت محمد صلى اللّه عليه و آله است به جهت مراعات ادب و توقير و تعظيم آن حضرت، أُولئِكَ الَّذِينَ‌: آن گروه متأدب آنانند كه، امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ‌: آزمايش فرموده است خدا قلبهاى آنها را، لِلتَّقْوى‌: براى پرهيزكارى مانند طلا كه به آتش، غشّ آن برود و خالص آن بماند.

تنبيه: اين مطلب محقق است امتحان و آزمايش براى كسى باشد كه بخواهد دانا گردد به چيزى، و لكن ذات اقدس الهى كه عالم السرّ و الخفيات و به حقايق اشياء عالم است، امتحان مورد ندارد؛ بنابراين آيه به يكى از وجوه تفسير شود:

1- مراد امتحان معرفت و علم خدا است به خلوص نيات ايشان، پس وضع امتحان در موضع معرفت به جهت آنست كه تحقق شي‌ء فرع امتحان باشد و معنى آنكه: شناخته است خدا قلوب ايشان را بر تقوى و عالم است به قلوب آنان كه ثابت و خالص است براى تقوى.

2- خدا دلهاى ايشان را نشانه انواع محن و تكاليف شاقه گردانيده تا ثبوت و رسوخ پيدا كنند، پس بدان سبب تقوى ظاهر گردد و معلوم شود كه ايشان متصفند به آن، زيرا حقيقت تقوى معلوم نمى‌شود مگر نزد محن و شدائد و صبر آن.

3- معامله حق تعالى با ايشان در آنچه متعبدند به آن از فرو نشاندن صدا حضور سيد كائنات، مانند معامله اهل اختبار است، اگرچه حال آنها بر او مخفى نيست تا عيار كار ايشان به محك امتحان ظاهر گردد بر عالميان كه كدام نقد اخلاص آنها بى‌غش باشد پس ايشان خالص و پاكند.

لَهُمْ مَغْفِرَةٌ: مر ايشان راست آمرزش گناهان كه آن جهر اصوات و غير آن از خطيئت است، وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ‌: و مزدى بزرگ و بى‌پايان بر طاعات و عبادت.

جلد 12 - صفحه 179

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ «1» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ «2» إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى‌ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ «3» إِنَّ الَّذِينَ يُنادُونَكَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ «4»

وَ لَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ «5»

ترجمه‌

اى كسانيكه ايمان آورديد مقدّم نشويد پيش روى خدا و پيغمبرش و بترسيد از خدا همانا خدا شنواى دانا است‌

اى كسانيكه ايمان آورديد بلند مسازيد آوازهاتانرا بالاى آواز پيغمبر و بلند خطاب نكنيد او را در گفتار مانند بلند گفتن برخى از شما با برخى كه باطل شود كارهاتان و شما ندانيد

همانا آنانكه پست ميسازيد آوازهاشانرا نزد پيغمبر خدا آنگروه آنانند كه آزمود خدا دلهاشان را براى پرهيزكارى براى ايشان است آمرزش و پاداشى بزرگ‌

همانا آنانكه ميخوانند تو را از پشت حجره‌ها بيشترشان نمى‌يابند بعقل‌

و اگر آنها صبر كنند تا بيرون آئى بسويشان هر آينه بهتر است براى آنها و خدا آمرزنده مهربانست.

تفسير

گفته‌اند مراد آنستكه اقدام بامرى ننمائيد تا خدا و پيغمبر تكليف شما را بيان نمايند يا رأى ندهيد پيش از آنكه پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم رأى دهد يا عمل عبادى را قبل از وقت انجام ندهيد يا قبل از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم جواب مسائلى را كه از آنحضرت سؤال ميكنند نگوئيد يا فرمانى قبل از او ندهيد يا سؤالى نكنيد تا او خود سخن گويد و امثال اينها و بنظر حقير تمام اين اقوال خلاف ظاهر و بى‌وجه است چون آيه در مقام بيان اصل عملى يا ايجاب اطاعت خدا و پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نيست بلكه در مقام آداب معاشرت با آنحضرت است و آيات بعد شاهد اين مدّعى است و

جلد 5 صفحه 37

ظاهرا تقدّموا بضمّ تاء و كسر دال كه قرائت مشهوره است بمعناى تقدّموا بفتح تاء و دال است كه آن نيز قرائت شده يعنى سبقت نگيريد در رفتن پيش روى پيغمبر خدا كه بمنزله سبقت بر خدا است در بى‌ادبى و هتك حرمت و لازمه تقوى و پرهيزكارى اجتناب از آن است و براى مبالغه و تأكيد و مزيد اتّعاظ و استقلال و انفصال در ادب ديگرى كه دستور داده ميشود از اين ادب بغرض اهتمام بهر دو خطاب باهل ايمان تكرار شده تا مشعر باشد بآنكه لازمه ايمان تأدّب باين آداب است و فرموده تجاوز ندهيد صوت خودتان را در وقت مكالمه با پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم بر صوت آنحضرت بلكه خاموش و مؤدّب با او گفتگو كنيد و آنطور كه با خودتان بلند سخن ميگوئيد با او مخاطبه ننمائيد كه اگر چنين كنيد عمل شما از مرتبه كمال خود كه صدور با ادب است ساقط و اجر آن باطل خواهد شد و گناهكار هم ميشويد با آنكه خودتان متوجّه نيستيد بگناهتان و رفتن ثوابتان و أن تحبط مفعول له است يا تقدير كلام لأن تحبط يا مخافة أن تحبط ميباشد اينمعنى را براى حبط عمل در مجمع نسبت باصحاب ما داده و محتمل است مراد حبط اعمال عبادى آنها بكفر و ارتداد باشد در صورت توهين پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و بنا بر اين تقدير مخاقة أن تحبط متعيّن است و مراد از و انتم لا تشعرون آنستكه شما متوجه نيستيد كه توهين پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم موجب كفر و حبط اعمال است و كسانيكه مراعات اين ادب را نموده با پيغمبر خدا آهسته و ملايم صحبت نمايند آنانند كه امتحان نموده است خداوند دلهاى ايشانرا براى تقوى يا خالص نموده آنها را براى پرهيزكارى و مشمول مغفرت الهى و اجر بزرگ نامتناهى خواهند شد و آنكسانيكه از بيرون بيوتات مباركات پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم آنحضرت را بآواز بلند ميخوانند بيشترشان مانند حيوانات بى‌عقل و شعورند و اگر آدم عاقل در ميان اين قبيل اشخاص بى‌ادب پيدا شود خيلى كم است كه اتّفاقا اين عمل ناروا از او سر زده باشد و اگر آنها صبر كنند تا پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم بحال عادى بيرون آيد براى اجابت آنها بهتر است از تعجيل و ناراحت نمودن آنحضرت براى آنها چون موجب درك ثواب و نيل بجواب و رفع عتاب يا عقاب خواهد بود و اگر از روى غفلت يا خطاء و نسيان اين عمل از آنها بروز نموده باشد

جلد 5 صفحه 38

خدا آمرزنده و مهربان است و آنها را عقاب نميفرمايد و مؤيّد معناى مذكور براى آيه اولى است شأن نزوليكه قمّى ره در اينمقام نقل نموده و آن آنستكه وفد بنى تميم مى‌آمدند نزد پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و چون به در حجره آنحضرت ميرسيدند توقف مينمودند و فرياد ميزدند يا محمّد بيرون بيا نزد ما و چون پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم بيرون ميآمد پيشى ميگرفتند بر او در رفتار و چون با او گفتگو ميكردند بلندتر ميكردند صوت خودشان را از صوت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و ميگفتند يا محمد در اين باب چه ميگوئى همانطور كه با خودشان سخن ميگفتند پس خداوند اين آيات را نازل فرمود و شأن نزولهاى ديگرى هم نقل شده كه با نقل قمّى ره كه از امام است حاجت بذكر آنها نيست و رحمت و مغفرت خدا شامل حال توبه كنندگان و قاصرين در اين گناه ميباشد چنانچه از ابن عبّاس ره نسبت بثابت بن قيس نقل شده كه قصورا اين عمل از او صادر شد و پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم وعده عاقبت بخيرى و بهشت باو داد و او را از تزلزلى كه داشت نسبت بحبط عملش بيرون آورد.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَغُضُّون‌َ أَصواتَهُم‌ عِندَ رَسُول‌ِ اللّه‌ِ أُولئِك‌َ الَّذِين‌َ امتَحَن‌َ اللّه‌ُ قُلُوبَهُم‌ لِلتَّقوي‌ لَهُم‌ مَغفِرَةٌ وَ أَجرٌ عَظِيم‌ٌ «3»

محققا كساني‌ ‌که‌ فرو مي‌نشانند اصوات‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌در‌ حضور ‌رسول‌ اللّه‌ ‌آنها‌ كساني‌ هستند ‌که‌ خداوند ‌آنها‌ ‌را‌ امتحان‌ فرموده‌ قلوب‌ ‌آنها‌ ‌براي‌ تقوي‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ آمرزش‌ ‌است‌ و اجر عظيمي‌.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَغُضُّون‌َ أَصواتَهُم‌ عِندَ رَسُول‌ِ اللّه‌ِ خداوند مدح‌ ميفرمايد: ‌آن‌ مؤمنيني‌ ‌که‌ شئونات‌ حضرت‌ رسالت‌ ‌را‌ مراعات‌ مي‌كنند و ‌با‌ صداي‌ ريز آهسته‌ ‌با‌ كمال‌ تواضع‌ و احترام‌ صحبت‌ ميكنند.

أُولئِك‌َ الَّذِين‌َ امتَحَن‌َ اللّه‌ُ قُلُوبَهُم‌ لِلتَّقوي‌ امتحانات‌ خوب‌ داده‌اند و مراتب‌ تقوي‌ ‌در‌ دلهاي‌ ‌خود‌ پيدا كرده‌اند مؤمن‌ متقي‌ هستند.

لَهُم‌ مَغفِرَةٌ ‌از‌ معاصي‌ ‌که‌ قبلا مرتكب‌ شده‌اند وَ أَجرٌ عَظِيم‌ٌ اجر بسيار بزرگي‌ ‌براي‌ آنهاست‌.

]

(آیه 3)- این آیه برای تأکید بیشتر روی این موضوع پاداش کسانی را که به این دستور الهی عمل می‌کنند، و انضباط و ادب را در برابر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله رعایت می‌نمایند چنین بیان می‌کند: «آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‌کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است» (إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوی لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ).